नवी दिल्ली: भारताच्या चलनाचा इतिहास रंजक आहे, ज्यामध्ये महत्त्वपूर्ण बदल आणि अनुकूलनाचे क्षण आहेत. गेल्या काही दशकांमध्ये, त्या काळातील आर्थिक गरजा आणि धोरणे प्रतिबिंबित करणारे विविध मूल्यांचे चलन आले आणि गेले. एका टप्प्यावर, देशाने आतापर्यंतची सर्वात उच्च मूल्याची नोट जारी केली, जी मूल्याचे एक दुर्मिळ आणि शक्तिशाली प्रतीक होती. जरी ती अखेर बंद करण्यात आली असली तरी, ही नोट त्या काळाची आठवण करून देते जेव्हा अशा उच्च मूल्याच्या चलनाचे काही काळासाठी प्रचलन झाले होते. या नोटेने देशाच्या आर्थिक पटलावर आपली छाप सोडली होती.
भारतातील आतापर्यंतची सर्वात मोठी नोट ₹१०,००० (दहा हजार रुपये) ची आहे. ही नोट आज चलनात नाही; ती इतिहासात केवळ दोनदा छापली गेली. पहिली १०,००० रुपयांची नोट १९३८ मध्ये ब्रिटिश राजवटीत छापण्यात आली. त्यावेळी, रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाची स्थापना नव्याने झाली होती आणि तिने मोठ्या व्यवहारांसाठी ही नोट जारी केली होती. पण काही वर्षांनी, १९४६ मध्ये ही नोट बंद करण्यात आली. कारण सरकारला वाटले की, लोक काळा पैसा लपवण्यासारखे त्याचा गैरवापर करू शकतात.
काही वर्षांनंतर, १९५४ मध्ये ही नोट पुन्हा छापण्यात आली. त्याचा उद्देश पुन्हा तोच होता, मोठ्या व्यावसायिक व्यवहारांना सुलभ करणे. पण पुन्हा एकदा सरकारला काळजी वाटू लागली की, सामान्य जनता त्याचा वापर करत नाही. फक्त श्रीमंत लोक आणि काळा पैसा बाळगणारेच त्याचा फायदा घेत आहेत. अखेर १९७८ मध्ये भारत सरकारने ही नोट कायमची बंद केली. त्यावेळी सरकार मोरारजी देसाई यांच्या नेतृत्वाखाली होते. त्यांनी १०००, ५००० आणि १०,००० रुपयांच्या नोटा चलनातून बाद करण्याचा आदेश दिला.
आज सर्वात मोठी नोट कोणती?
सध्या, सर्वात मोठी नोट ₹ २००० ची आहे, जी २०१६ मध्ये नोटाबंदीनंतर आणण्यात आली होती. पण आता सरकार हळूहळू ही नोट देखील बंद करत आहे. २०२३ मध्ये, आरबीआयने सांगितले की, लोक २००० रुपयांच्या नोटा बँकेत जमा करू शकतात. ज्यामुळे हे स्पष्ट झाले की आता या नोटाही बाजारातून काढून टाकल्या जात आहेत.
